Do 1990. godine, Miroč je speleološki bio veoma malo istraživan. Te godine je Akademski speleološko-alpinistički klub (ASAK) iz Beograda započeo sa sistematskim istraživanjima speleoloških objekata. Nakon 12 godina istraživanja, na Miroču je otkriveno i istraženo 5 od 7 najdubljih jama u Srbiji (uključujući i najdublju, Rakin ponor), kao i dve od deset najdužih pećina. U poređenju sa drugim karstnim oblastima u istočnoj Srbiji, karst Miroča ne poseduje neke izuzetne odlike (u smislu debljine karbonatnih naslaga, povrљine, visine, količine voda). Međutim, niz povoljnih okolnosti je doveo do toga da se na Miroču formiraju brojne pećine i jame, značajne ne samo zbog svojih dimenzija, već i niza drugih karakteristika.
Geološki i hidrogeološki uslovi
Duž svog toka od Panonskog basena prema Crnom moru, Dunav preseca luk Karpato-Balkanida kroz Đerdapsku klisuru. Miroč se nalazi nad desnom obalom u nizvodnom delu klisure, duž njenog najužeg dela – Kazana. Veći deo Miroča se nalazi u okviru granica Nacionalnog parka Đerdap. Morfološki, Miroč pred stavlja površ visine oko 400 – 500 m.n.v, sa vrhovima čije visine prelaze 600-700 m.n.v. Karst zauzima oko 120 km2.
To je meridijanski izdužen prostor sa jasno definisanim kontaktom sa okolnim nekarstnim stenama duž istočne i zapadne granice. Kao strukturna jedinica, Miroč predstavlja antiklinalu orijentacije sever-jug, koja blago tone prema severu. Većinom je izgrađen od masivnih gornjejurskih krečnjaka (J3) debljine do 300 m. Nekarstne formacije se pojavljuju na maloj površini, u centralnom delu u vidu srednjejurskih konglomerata i peščara, a na SZ delu kao erozijom otkriveni hercinski graniti i hlorit-sericitski škriljci. Na krilima antiklinale konformno leže krečnjaci, laporci, glinci i peščari donje i gornje krede. Istočno krilo je poremećeno normalnim rasedom orijentacije sever-jug. Preko Miročkog autohtona su navučene Severinska navlaka (kredni fliš) i Getska navlaka (proterozojski kristalasti škriljci). Te navlake su najvećim delom erodovane, i pojavljuju se jedino u vidu nekoliko tektonskih krpa. Usled navlačenja, autohtoni kredni sedimenti na krilima antiklinale su blago metamorfisani. Nekarstni tereni se nalaze na nešto većoj visini od samog kontakta, i sa njih se prema karstu Miroča slivaju kratki periodični tokovi, koji poniru u mnogobrojnim ponorima duž istočnog i zapadnog kontakta. Zbog formiranja veštačke akumulacije u Đerdapu, nivo Dunava je podignut za oko 20 m (na oko 70 – 75 m.n.v), čime su potopljena četiri karstna vrela kojima se Miroč drenira prema Dunavu (sa minimalnim izdaљnostima od 10-20 l/s, a maksimumima u opsegu 1 do 2 m3/s, tabela1). Na žalost, pre potapanja tih vrela nisu izvršena trasiranja niti hemijske analize voda. Jugoistočni deo Miroča se drenira prema vrelima Sokolovica i Blederija, pri čemu je Blederija značajna jer sem hladnih sadrži i subtermalne vode (temperature 17.5° C) sa izbijanjima gasova.
(Stevanović, 1997.)
| VRELO | min proticaj | max proticaj |
|---|---|---|
| Bele Vode | 10l/s | 2m3/s |
| Hajdučko vrelo | 20l/s | 1m3/s |
| Pena | 15l/s | 2m3/s |
| Peštera | 20l/s | 1.5m3/s |
Prostorne granice karsta Miroča
Karst Miroča je jasno ograničen sa zapadne, severozapadne i istočne strane. Severozapadna granica je određena Porečkim rasedom, duћ koga je usečeno korito Dunava. Zapadnu granicu karsta Miroča određuje kontakt sa do njokrednim krečnjacima i laporcima. U juћnom delu je karst Miroča prekriven krednim sedimentima i njegova granica nije jasno određena, a isti (gornjejurski) krečnjaci su ponovo otkriveni juћnije, kao krečnjaci Velikog Grebena.
Na levoj obali Dunava, na rumunskoj teritoriji, krečnjak se javlja na veoma malom prostoru, duž litica Ciucarul Mare i Ciucarul Mic, u Velikom i Malom Kazanu. Prilikom razmatranja evolucije karsta Miroča, i ove krečnjačke terene treba uzeti kao celinu sa karstom Miroča. Na levoj obali Dunava, na samom ulazu u Mali Kazan, nalazi se jedna od značajnijih pećina na ovom terenu. To je Pestera de la Gura Ponicovei, tunelska ponorska pećina duћine 1666 m, čiji se niћi ulaz nalazi na samoj obali Dunava u litici Malog Kazana (Constantin et al., 2001).
Na jugozapadnim obroncima planine Miroč, krečnjaci su otkriveni u delu korita Golubinjske reke, i reke Gradašnice, gde se nalazi izvorska pećina Gradašnica. Moguće je da su se kroz njene kanale drenirale vode sa Miroča u nekoj od faza evolucije karsta, i zato i ova pećina treba da se posmatra u celini sa karstom Miroča, iako se ne nalazi unutar njegovih granica definisanih na površini terena.
Pregled ranijih speleoloških istraživanja
Pre istraživanja koja je izveo ASAK, Miroč je u speleološkom smislu bio skoro sasvim nepoznat. Jovan Cvijić (1927) prvi spominje ponore na površi Miroča, a njegov kratki opis pećine Pešter (danas potopljene Đerdapskom akumulacijom) je jedini (!) podatak koji postoji o ovom speleološkom objektu. Cvijićevo interesovanje za Miroč je ostalo podređeno istraživanju Đerdapskih terasa, tako da podzemnim karstnim oblicima nije posvećena veća pažnja.
Pre izgradnje Đerdapske akumulacije, Jovan Petrović je zajedno sa članovima Speleološkog odseka Planinarskog saveza Beograda (SOB) istraživao pećine u podnožju Miroča, koje su po punjenju akumulacije potopljene. Na žalost, podaci koji su objavljeni o ovim pećinama (Petrović, 1968), su skoro neupotrebljivi, jer položaji pećina nisu precizno navedeni, opisi su konfuzni, a nacrti nedostaju ili su dati u grubim skicama. Isto se može reći i o objavljenim podacima o nekoliko pećina navodno istraženih na površi Miroča (Petrović, 1969.), jer ni jednu od tih pećina nije bilo moguće locirati niti prepoznati u nekom od objekata istraženih u skorije vreme. Jedini sačuvani podaci (u arhivi SOB-a) su nacrti pećine Gradašnice i nekoliko obližnjih pećina, na jugozapadnim padinama Miroča. Poznato je takođe da su članovi SOB-a krajem sedamdesetih godina prošlog veka posećivali i pećinu Sokolovicu na jugoistočnom obodu Miroča, ali rezultati istraživanja nisu sačuvani.
Početkom osamdesetih godina prošlog veka, neki od objekata na površi Miroča su posećivani od strane grupe Mladih istraživača iz Kladova. Zbog nedostatka opreme, te posete su bile ograničene na ulazne delove, pri čemu nisu vršena topografska merenja. Poznato je da su posećeni ulazni delovi Suvog ponora, Rakinog ponora, Nemačkog ponora (ulazne vertikale duboke preko 60 m), kao i Fosilni ponor iznad Nemačkog ponora.
Od 1990. godine, ASAK izvodi sistematska istraživanja karsta Miroča (detaljnije opisana u Prilogu 1). Tokom poslednjih godina, i druge organizovane speleološke grupe su se uključile u speleološka istraživanja Miroča, prvenstveno u okviru specijalističkih disciplina (speleoronjenje, biospeleologija).
Pregled do sada istraženih pećina*
(* Fusnota: Budući da je podela na pećina i jame uslovna (ne postoji naučna opravdanost te podele), u ovom radu se ravnopravno koriste oba termina.)
Uprkos velikim dimenzijama do sada otkrivenih i istraženih pećina, može se reći da su speleološka istraživanja Miroča još uvek u početnoj fazi. To se može tvrditi na osnovu stepena istraženosti pećina, relativno male površine terena koja se smatra istraženom, i na osnovu velikog speleološkog potencijala koji ima ovaj teren. Detaljnije je rekognosciran samo obodni deo Miroča, duž linije ponora, dok je 
centralni deo površi i dalje gotovo potpuno nepoznat. Posle više od dvanaest godina bilo bi realno očekivati daleko veći stepen istraženosti. Međutim, ne treba zaboraviti da su ova speleološka istraživanja vršena od strane amaterske organizacije, bez izvora finansiranja, uporedo sa istraživanjima drugih terena i ostalim aktivnostima.
Detaljni opisi pećina i diskusija o njihovoj genezi nisu predmet ovog rada, te će na ovom mestu biti dat samo pregled osnovnih karakteristika pećina na Miroču.
Sve veće pećine na Miroču su po hidrološkoj funkciji ponori. Većinom sadrže i horizontalne i vertikalne delove. Izvorske pećine su konstatovane samo na vrelima Sokolovica, Bele vode (delimično potopljena) i Peštera (potopljena). Poznata je i nekolicina fosilnih (suvih) pećina, ali se mora napomenuti da je centralni deo površi, gde se očekuje veći broj ovakvih pećina, i dalje slabo istražen.
Većina ponorskih pećina su locirane duž zapadnog i istočnog kontakta, i mogu biti posmatrane kao delovi dva drenažna sistema. Najnizvodnije ponorske pećine duž zapadnog kontakta (Buronov ponor na zapadnom, i Nemački ponor na istočnom kontaktu) dosežu glavne horizontalne provodnike. Može se pretpostaviti da su oni povezani sa izvorskim pećinama Bele vode, odnosno Pešterom. Prema podeli koju je dao Worthington (1991), ponorske pećine na Miroču se mogu klasifikovati kao vadozni ulazi visokog gradijenta (Ibrin ponor, Jama u Laništu, Rakin ponor, Faca Šora), ili kao vadozni ulazi malog gradijenta sa visećim sifonima (Buronov ponor, Suvi ponor, Veliki ponor, Nemački ponor). Nivo izdani je dosegnut u tri pećine (u Buronovom ponoru, sa aktivnim kanalom sa sifonima na aps. visini od 83 m.n.v, u Rakinom ponoru, koji se završava strmim potopljenim kanalom na 124 m.n.v., ronjenim do aps. visine od 95 m.n.v, i u Faca Šori, koja se završava potopljenim kanalom na oko 124 m.n.v.).
| PEĆINA | dužina | dubina |
|---|---|---|
| Bele Vode | 304m | 14m |
| *Buronov ponor | 2925m | 187m |
| Mamutolo | 80m | - |
| Ibrin ponor | 855m | 239m |
| Suvi ponor | 930m | 133m |
| Jama u Laništu | 710m | 272m |
| Rakin ponor | 684m | 285m |
| Faca šora | 526m | 266m |
| Sokolovica | 283m | - |
| Veliki ponor | 536m | 92m |
| Pešteri ponor | 59m | - |
| Nemački ponor | 3422m | 210m |
| Gaura Ra | 185m | - |
| * još oko 500 m neizmerenih kanala u Buronovom ponoru | ||
Rakin ponor je najdublja istražena jama u Srbiji. U septembru 2000. speleoronioci članovi SOB-a su je produbili do sadašnje dubine od 285 m. Površina potopljenog kanala na dnu jame se nalazi na oko 55 m relativne visine iznad Đerdapske akumulacije.
Od svih ponorskih pećina na Miroču, Jama u Laništu ima najviši ulaz. Njen glavni provodnik je predstavljen duboko urezanim vadoznim kanalom, koji se kaskadno spušta bez uočljivih horizontalnih snopova. Njeno dno je 44 m iznad nivoa podzemnih voda dosegnutog u obližnjem Rakinom ponoru.
Suvi ponor, treća najduža pećina na Miroču, se zavšava visećim sifonom u horizontalnom kanalu, koji drenira manje ponore duž doline iznad pećine. Obližnji Ibrin ponor sadrži i vertikalne i horizontalne segmente, a njegov prohodni deo se završava ne dopirući do nivoa podzemnih voda.
Buronov ponor je najnizvodniji u nizu ponora duž zapadnog kontakta. Sadrži dva izražena snopa horizontalnih kanala. Gornji deo (Staza slonova) je skoro do tavanice ispunjen klastičnim sedimentima nepoznate debljine, pri čemu se u tavanici zapažaju oblici karakteristični sa freatsko poreklo (Zlokolica-Mandić i Mandić, 1997). Kanal Rio Bravo je verovatno fosilna pritoka iz pravca uzvodnih ponora. Donji delovi pećine, Rio Negro i Mamutov kanal, ukupne dužine preko 1500 m, sadrže tragove sezonskog proticanja veoma velikih količina vode. Nalaze se oko 15 m iznad hidrološki aktivnih kanala, dostupnih u više segmenata a međusobno odvojenih sifonima. Stalni tok koji postolji u njima je procenjen na oko 0.5 m3/s tokom hidrološkog minimuma, i osnovano se pretpostavlja da prihranjuje obližnje vrelo Bele vode.
Pećine duž istočnog kontakta su u ulaznim delovima većinom neprohodne zbog zarušavanja usled tektonske aktivnosti. Najseverniji (i ujedno najnizvodniji) speleološki objekat, Nemački ponor, je najduža istražena pećina na Miroču. Ona drenira nekoliko obližnjih ponora. Na dnu se nalazi horizontalan kanal dug oko 2400 m, na oko 100 m iznad nivoa Đerdapske akumulacije. Dno tog kanala, koji se završava visećim sifonima, je pokriveno klastičnim sedimentima nepoznate debljine. Pretpostavlja se da se dreniranje vrši u pravcu sada potopljene pećine Peštera. Prema Cvijiću (1921), u toj pećini se nalaze sedimenti od alogenih škriljaca, koji verovatno potiču iz zaleđa Nemačkog ponora (kontakt krečnjaka sa proterozojskim škriljcima). Nemački ponor je zanimljiv zbog pojave povišene koncentracije CO2 u zadnjih 1000 m glavnog kanala. Koncentracija CO2 varira tokom godine (smanjuje se tokom proleća), a njegovo poreklo još nije utvrđeno.
Značaj speleoloških istraživanja
Poznavanje hidrogeoloških karakteristika
Usled izgradnje Đerdapske hidroakumulacije, potopljena su vrela kojima se prema Dunavu drenirao veći deo površi Miroča. Pre potapanja, nisu vršeni opiti trasiranja, niti je praćen proticaj na vrelima. Zbog toga su u slučaju Miroča od posebne važnosti podaci o podzemnim vodama do kojih je moguće doći speleološkim istraživanjima.
Nivo podzemnih voda je u pećinama na Miroču do sada dosegnut na četiri mesta: u Pećini Bele Vode, Buronovom ponoru, Rakinom ponoru i u jami Faca Šora.
Navedeni niz objekata sa vodom duž zapadnog kontakta pripada jedinstvenom hidrološkom sistemu, čiji izlaz predstavlja izvorska zona na Belim vodama. Praćenjem nivoa vode u objektima, i proticaja aktivnog toka na dnu Buronovog ponora, moguće je detaljnije sagledavanje karakteristika ovog izvorišta. Sem toga, nedavna otkrića u jami Faca Šora menjaju do sada pretpostavljani položaj površinske vododelnice na južnom delu Miroča. Do sada se smatralo da Blederija i Sokolovica dreniraju južni i jugoistočni deo Miroča, i granica sliva je određena severno od jame Faca Šora. Međutim, kako se nivo podzemnih voda u Faca Šori nalazi na oko 124 m.n.v., ispod nivoa vrela Blederije (190 m.n.v.) i Sokolovice (235m.n.v.), površinsku vododelnicu treba postaviti istočno i južno od jame Faca Šora, koja najverovatnije pripada slivu Belih Voda.
Vodosnabdevanje
Izvorište u dolini Porečke reke, iz kog se vrši vodosnabdevanje Donjeg Milanovca, je ugroženo otpadnim vodama jalovišta rudnika bakra Majdanpek, koje je formirano u slivu Porečke reke. Jedino potencijalno izvorište za dugoročno vodosnabdevanje Donjeg Milanovca je ležište podzemnih karstnih voda u okviru masiva Miroča (Prohaska et al, 2002). Kao najpogodnije mesto za izvođenje vodozahvata predloženo je izvorište u zoni Belih voda. Rezultati speleoloških istraživanja u ovom delu Miroča su od velike važnosti za poznavanje hidrogeoloških karakteristika terena, i korišćeni su pri izradi Hidrološke studije za potrebe vodosnabdevanja Donjeg Milanovca (Prohaska et al, 2002). Istraživanjima ASAK-a u slivu izvorišta Bele Vode, otkriven je aktivan tok na dnu Buronovog ponora, sa proticajem od preko 0.5 m3/s u toku hidrološkog minimuma, kao i nivoi stalnih podzemnih voda u Rakinom ponoru i jami Faca Šora. Ako se iskoriste na pravi način, podaci do kojih se došlo speleološkim istraživanjima, mogu biti značajni za određivanje zona zaštite izvorišta, praćenje proticaja uzvodno od izvorišta Bele Vode, praćenje zapremine akumulacije i praćenje kvaliteta vode duž toka uzorkovanjem u pomenutim speleološkim objektima.
Poznavanje evolucije karsta Miroča
U karstu Miroča se na relativno velikoj površini nalaze brojne pećine značajnih dimenzija, koje su nastale pod istim uslovima, u okviru relativno homogene stenske mase. U tom smislu Miroč zauzima posebno mesto među karstnim terenima Istočne Srbije. Na Miroču je moguće istraživati istorodne pojave u različitim pećinama, korelirati ih i na osnovu toga donositi zaključke o geološkoj evoluciji ovog terena. Zbog toga karst Miroča može postati svojevrsni poligon za istraživanja iz raznih disciplina geo-nauka: speleogeneze, hidrogeologije, geomorfologije, tektonike, sedimentologije, itd. Tako dobijeni rezultati mogu upotpuniti, ili baciti novo svetlo, na bolje razumevanje evolucije ovog terena, pre svega na morfogenezu Đerdapske probojnice.
U savremenoj speleogenetskoj nauci, “erozioni bazis” se više ne smatra ključnim faktorom koji određuje dubinu razvoja karstnog procesa. Ustanovljeno je da se pojave bitne za karstifikaciju dešavaju još od dijageneze, a da se sama karstifikacija u različitim vidovima dešava istovremeno po celoj stenskoj masi, pa tako i duboko u potopljenoj zoni. Geneza horizontalnih pećinskih kanala se više ne može automatski objašnjavati uticajem erozionog bazisa čiji su tragovi vidljivi u površinskom reljefu, u vidu erozionih ili abrazionih terasa (iako ima slučajeva gde je ovakva uslovljenost naučno dokazana). U slučaju karsta Miroča, u nekima od do sada istraženih pećina postoje dugi horizontalni kanali, koji na prvi pogled ne odgovaraju nekim od poznatih Đerdapskih terasa. Uz dodatna speleološka i geološka istraživanja moći će da se utvrdi tačan stepen njihove korelacije, kao i model geneze pećina na Miroču.
Ugroženost speleoloških objekata na Miroču
Speleološki objekti na Miroču zavređuju poseban režim zaštite iz više razloga. Pre svega, to je vrsta zaštite kojoj podležu svi speleološki objekti, bez obzira gde se nalaze; zatim zaštita od zagađivanja kod objekata koje se nalaze u zoni prihranjivanja vrela od značaja za vodosnabdevanje; i na kraju poseban režim zaštite pod kojim se nalaze objekti u zoni Nacionalnog parka. O ugroženosti speleoloških objekata na Miroču nisu rađene posebne studije, ali se na osnovu višegodišnjeg prisustva na terenu mogu doneti neki zaključci.
Oblast Miroča je relativno slabo naseljena, a na Miroču nema industrijskih postrojenja niti intenzivnog stočarstva. Speleoloљki objekti na Miroču se posećuju tek od 1990. godine, od strane obučenih i organizovanih grupa speleologa, tako da je i sa tog aspekta negativan uticaj na pećine relativno mali.
Najveća opasnost za speleološke objekte na Miroču, kao i za kvalitet vodosnabdevanja sa izvora koji se prihranjuju sa Miroča, predstavlja odlaganje otpada u pećine, ponore, i korita tokova koji poniru u karstu. Većina speleoloških objekata na naseljenom delu Miroča su ponorskog tipa, tako da u njima završava otpad koji se deponuje u koritima potoka, ili direktno na pećinskim ulazima. Većina pećina udaljenih nekoliko kilometara (ili manje) od neke kuće, imaju u svom ulaznom delu depovanu manju količinu otpada, ili se povremeno koriste kao mrciništa. Mogućnost zagađivanja podzemnih tokova predstavlja daleko najveću opasnost od ovakvog vida ugrožavanja pećina.
Nekontrolisani ulazi u pećine i njihova devastacija nisu došli do izražaja na Miroču. Iako i ovim krajevima kolaju legende o “zakopanom blagu”, u pećinama nisu primećeni značajniji tragovi “kopača blaga” i negativne pojave kao što su miniranja, prekopavanje sedimenata, razbijanje nakita i slično. Jedan od razloga za to je relativno teška prohodnost objekata na Miroču (objekti su mahom vertikalni). Lomljenje pećinskih ukrasa je zabeleћeno samo u nekolicini pećina (npr. pećina Gaura Ra), i to od strane generacija čobana koji su tokom godina povremeno ulazili u pećine i iznosili ukrase. Tokom 2003. godine su se u dnevnoj štampi pojavili tekstovi o navodnom devastiranju pećinskih ukrasa sa Miroča radi prodaje. Radi se o senzacionalističkim tekstovima, jer je stalnim prisustvom na terenu utvrđeno da na Miroču nema takvih aktivnosti, ni od strane speleologa niti od strane drugih lica.
Prirodne prepreke ne predstavljaju smetnju za obučene speleologe koji posećuju Miroč, bilo radi istraživanja, bilo radi proste posete pećinama. Miroč postaje sve popularnija destinacija za speleologe iz naše zemlje, a u poslednje vreme i za speleologe iz inostranstva. Opasnost za pećine naravno postoji i od ovakvih aktivnosti. Međutim, treba naglasiti da većina domaćih i sve strane speleološke grupe koje posećuju Miroč, svoje članove obučavaju o važnosti zaštite speleoloških objekata i živog sveta u njima. Speleolozi se trude da za sobom ne ostavljaju tragove, tako da pećine na Miroču i danas izgledaju isto kao u trenuku kada su prvi put istražene.
Literatura
Bogdanović P. et al. (1973). Osnovna geoloљka karta SFRJ 1:100000, list Donji Milanovac. Savezni geološki zavod, Beograd
Constantin S., Lauritzen S.-E., Stiuca E., Petculescu A. (2001). Karst evolution in the Danube Gorge from U-series dating of a cave-bear scull and calcite speleothems from Pestera de la Gura Ponicovei (Romania). Theoretical and Applied Karstology, 13-14 2000-2001: 39-55
Cvijić J. (1921). Đerdapske terase. Glas Srpske Kraljevske Akademije, CI, prvi razred, 43, Beograd: 1-33.
Menković Lj. (1995). Geomorfološka karta Srbije 1:500.000. Geografski institut “J. Cvijić” SANU, Beograd
Milosavljević A. (2000). Rezultati speleoronilačkih istraživanja SOB-a na Miroču. (usmeno saopštenje)
Petrović J. (1968). O položaju kraških vrela i pećina u Рerdapskoj klisuri. Zbornik za prirodne nauke Matice Srpske, 35, Novi Sad
Petrović J. (1969). Jame i pećine Srbije (monografija). Vojnogeografski institut, Beograd
Prohaska S, Dragišić V, Ristić V, Špadijer S. (2002). Hidrološka studija za potrebe vodosnabdevanja Donjeg Milanovca. Rudarsko-Geološki fakultet, Institut za Hidrogeologiju, Beograd: 169 str. (neobjavljeno)
Stevanović Z. (1997). Characteristics of karst areas in Djerdap zone. Geology of Djerdap area, Geoinstitut special publication No 25, Beograd: 181-190
Worthington S.R.H. (1991). Karst hydrogeology of the Canadian Rocky Mountains. McMaster University, unpublished Ph.D thesis.
Prilog 1
Hronološki pregled važnijih speleoloških istraživanja
u periodu 1990. – 2003.
U ovom spisku je dat hronološki pregled najvažnijih događaja tokom speleoloških istraživanja Miroča koja je izveo ASAK. Istraživanja drugih organizacija koja su vršena na Miroču su takođe prikazana na ovom spisku, uz navođenje imena organizacije koja je izvela istraživanja. Ovaj spisak ne sadrži podatke o desetinama manjih akcija koje je ASAK u ovom periodu izvodio radi istraživanja i obuke, na kojima su takođe otkrivani i istraživani novi kanali i speleološki objekti. U kontekstu ovog pregleda, pod “istraživanjem” se pre svega podrazumevaju topografsko snimanje i dokumentovanje.
1990
Maj: Rekognosciranje terena duž zapadnog kontakta, od Buronovog ponora do sela Miroč.
Jul: Letnja istraživačka akcija u Kopanoj Glavici. Rađeni Rakin ponor, Suvi ponor, Gaura Ra
Septembar: Istražena Jama u Laništu
1991
Maj: Rekognosciranje terena duž istočnog kontakta, od Babinog ponora do Strman ponora.
Leto: Letnja akcija u Kopanoj Glavici. Istraživani Ibrin ponor i Faca Šora, završeno istraživanje Suvog ponora.
Novembar: Istraživanja Nemačkog ponora. Izmeren glavni kanal.
1992
Leto: Letnja akcija kod Nemačkog ponora. Završen glavni deo Nemačkog ponora (2525 m) i manji objekti u blizini.
1993
Leto: Istraživačka akcija na istočnom kontaktu Miroča. Rađeni: Sokolovica, Veliki ponor, Strman ponor, i nekoliko manjih ponora i jama.
1994
Proleće: Počela istraživanja Buronovog ponora. Zajedno sa speleolozima iz Valjeva, istraženi i izmereni kanali od ulaza do Rio Negro.
1995
Leto: Letnja akcija kod Buronovog ponora. Zajedno sa speleolozima iz Valjeva istraživan gornji nivo kanala sa kadama u Buronovom ponoru, i nekoliko manjih objekata u blizini. Ponovljeno merenje Rakinog ponora, utvrđena dubina od -256m do jezera na dnu.
Novembar: Otkriven nastavak glavnog kanala Nemačkog ponora, dalja istraživanja prekinuta zbog visoke koncentracije CO2.
1996
Leto: Letnja akcija kod Buronovog ponora. Otkriven i istražen Mamutov kanal, i najniži delovi pećine. U Mamutovom kanalu otkriven erodovan zub runastog mamuta (Mammuthus primigenius) (V. Dimitrijević, 1996, usmeno saopštenje) (predat u Zbirku Instituta za regionalnu geologiju i paleontologiju Rudarsko-geološkog fakulteta). Zahvaljujući sušnom letu, po prvi put prođen viseći sifon u Ibrinom ponoru.
1997
Proleće: U periodu niske koncentracije CO2 prođen glavni kanal Nemačkog ponora, sve do završnih sifona.
Leto: Za potrebe izrade Speleološkog Atlasa Srbije, speleolozi iz Geografskog instituta “Jovan Cvijć” SANU ponovili merenje Velikog Ponora, i posetili pećinu Gradašnicu na jugozapadnom delu Miroča.
1998
Februar: Za potrebe Instututa za hidrogeologiju RGF izmeren suvi kanal pećine Bele vode.
Leto: Letnja akcija kod Buronovog ponora. Završeno merenje Ibrinog ponora (-239 m).
1999
Mart: Istraživanje Buronovog ponora, merenje dotočnih kanala iza Istočnog jezera.
2000
Maj: Završena merenja novih kanala u najdaljim delovima Nemačkog ponora, prekidana u više navrata zbog pojava CO2. Ukupna dužina izmerenih kanala iznosi 3422 m.
Septembar: Speleoronici članovi SOB-a zaronili 29 m duboko na dnu Rakinog ponora, čime je Rakin ponor postao najdublji objekat u Srbiji sa ukupno 285 m denivelacije.
Avgust: Ponovljena merenja pećine Sokolovice.
2000 – 2001
PK AS, “Aquamont” i SOB izvode namenska speleološka i speleoronilačka istraživanja pećine Bele vode za potrebe Instituta za hidrogeologiju RGF.
2001
Novembar: Prođeno suženje na dnu Jame u Laništu. Otkriven i delimično izmeren nastavak Buronovog ponora, u produžetku Mamutovog kanala (ukupne dužine oko 400 m, topografski snimljeno 209 m).
2002
April: Prilikom posete speleologa iz Mađarske (Pizolit, Budimpešta), otkriven nastavak jame Faca Šora.
Septembar, Novembar: Faca Šora izmerena do jezera na dubini od 266 m.
2003
Avgust: Prilikom posete speleologa iz Francuske (GSE Magnan, Nica), u Buronovom ponoru istraženo je oko 500 m kanala iza Istočnog jezera (od toga je 316 m topografski snimljeno). Novi deo pećine je nazvan Kanal sa jezerima.
Prilog 2
Pregled radova vezanih za novija speleološka istraživanja Miroča
| ZLOKOLICA-MANDIĆ, Milena; MANDIĆ, Mihajlo; LJUBOJEVIĆ, Vladimir (1996): Some significant caves at the western rim of the Miroč karst (Yugoslavia) Theoretical and Applied Karstology, vol. 9-1996 (publ. 1997): 77-88 |
| Prvi rad o savremenim istraћivanjima karsta Miroča. Opisani su objekti duž zapadnog kontakta istraženi do 1996. godine |
| ZLOKOLICA-MANDIĆ, Milena; MANDIĆ, Mihajlo (1997): Buronov ponor Zbornik 3. Simpozijuma o zaštiti karsta: 245 – 253 |
| Morfologija, hidrologija i geneza pećine Buronov ponor |
| MANDIĆ, Mihajlo; PAVLOVIĆ, Radmila; LOŽAJIĆ, Aleksandar; LJUBOJEVIĆ, Vladimir (1997): Speleological characteristics of the Miroc Mountain and their relation to the tectonic framework Geology of Đerdap Area – Proceed. International symposium Geology in the Danube gorges, Belgrade – Bucharest: 117-120 |
| Koreliranje tektonskog sklopa terena sa pravcima pružanja pećinskih kanala |
| РUROVIĆ, Predrag (Urednik) (1998): Speleološki atlas Srbije Posebna izdanja Geografskog Instituta “Jovan Cvijić” SANU br. 52: 290 str. |
| 81 speleološki objekat je našao svoje mesto u Atlasu, a od toga je 8 objekata sa Miroča. Skraćenim opisom i prerađenim nacrtom su prikazani: Nemački ponor, Buronov Ponor, Ibrin Ponor, Suvi ponor, Jama u Laništu, Rakin ponor (svi prema merenjima i nacrtima ASAK-a), pećina Gradašnica (prema merenjima i nacrtu SOB-a), i pećina Veliki Ponor (prema merenjima i nacrtu spelološke grupe G.I. “Jovan Cvijić”) |
| OGNJENOVIĆ, Siniša (2000): Miroč – speleobiološka istraživanja Eco centar “Bostava”, 2000: 66 str. |
| Knjižica o biospeleološkim istraživanjima Miroča. Istraživani su insekti i slepi miševi u tri pećine na zapadnom delu Miroča. Nađene su 4 potencijalno nove vrste insekata. |
| LJUBOJEVIĆ, Vladimir; PAČEVSKI, Aleksandar; ĆALIĆ-LJUBOJEVIĆ, Jelena (2001): On the genetic conditions of black manganese deposits from two caves of Eastern Serbia Theoretical and Applied Karstology, vol. 13-14 (2000-2001) (publ. 2001): 75-79 |
| Hemijske i petrološke analize uzoraka iz Buronovog ponora. Konstatovana je cikličnost u plavljenju i deponovanju oksida mangana u najnižim delovima Buronovog ponora. |
| LJUBOJEVIĆ, Vladimir (2001): Caves of Mt Miroč (Danube Gorge, Eastern Serbia) Proceedings of the 13th International Congress of Speleology, Brasilia |
| Prikaz speleoloških i geoloških karakteristika Miroča. |
| PROHASKA, Stevan; DRAGIŠIĆ, Veselin; RISTIĆ, Vesna; ŠPADIJER, Slavko (2002): Hidrološka studija za potrebe vodosnabdevanja Donjeg Milanovca Rudarsko-Geološki fakultet, Institut za Hidrogeologiju, Beograd (2002): 169 str.(neobjavljeno) |
| U delu studije o speleološkim istraživanjima su za prikaze svih pećina i jama korišćeni rezultati istraživanja ASAK-a i nacrti koje su izradili članovi ASAK-a tokom istraživanja Miroča u periodu 1990-2001 (izuzev u prikazu speleoronilačkih istraživanja Rakinog ponora i pećine Bele vode, i nekoliko manjih objekata preuzetih iz monografije J.Petrovića). Ova studija je lep primer kako speleološka istraživanja mogu pomoći potpunijem sagledavanju određenog terena i rešavanju konkretnih problema, u ovom slučaju problema vodosnabdevanja |